Lud Boży zrabował Egipcjan zabierając im kosztowności, które potem wykorzystał przy budowie Przybytku. Do podobnego rabunku doszło także na płaszczyźnie językowej i ideowej. Stary Testament pełen jest nawiązań i aluzji do tekstów ludów Bliskiego Wschodu, oraz symboli, które są starsze niż jakakolwiek religia. Przy ich pomocy opowiada o śmierci, zaświatach, zmartwychwstaniu, ale także, a może przede wszystkim, mówi o Bogu JHWH.
Moja druga książka to podróż w czasie do świata starożytnego Izraela na spotkanie ludzi, którzy poznali największą prawdę o swoim Bogu.
Opis
Przedmowa
W celu zachęcenia do korzystania w służbie Kościoła z intelektualnych osiągnięć myślicieli pogańskich, starożytni autorzy chrześcijańscy w sposób alegoryczny interpretowali historię „złupienia Egipcjan” (Wj 3.21-22; 11,2-35-36). Orygenes w Liście do Grzegorza Cudotwórcy pisał: „Dlatego pragnąłbym, abyś i z filozofii greckiej przejął te jej działy, które mogłyby służyć za podstawę ogólnego wykształcenia i stanowić przygotowanie do chrześcijaństwa, a z geometrii i astronomii zapożyczył te ich części, które okażą się przydatne do interpretacji Pism świętych”. Dalej Orygenes uzasadnia swoje życzenie, odwołując się do wspomnianej historii: „Być może taką myśl kryje w sobie zapisane w księdze Wyjścia polecenie, wypowiedziane przez Boga, aby oznajmiono synom Izraela, iż mają zażądać od sąsiadów i towarzyszy przedmiotów srebrnych i szat, by ograbiwszy Egipcjan mieli z czego sporządzić przedmioty kultu Bożego” (List do Grzegorza Cudotwórcy, 1-2, w: Orygenes, Korespondencja, kom. i oprac. H. Pietras, Kraków 1997, s. 42-43). Myśl Orygenesa wydaje się jasna. Tak jak Izraelici wzięli złoto i srebro z Egiptu na pożytek kultu Bożego, tak chrześcijanie powinni zaprzęgnąć mądrość pogańską na pożytek głoszenia Ewangelii.
Autor niniejszej pracy pokazuje, że alegoryczne „rabowanie Egipcjan”, na długo zanim zachęcał do niego Orygenes, dokonywało się na kartach Starego Testamentu, gdy autorzy biblijni nawiązywali do koncepcji śmierci i zaświatów, występujących w tekstach religii ludów starożytnego Bliskiego Wschodu. Oczywiście, odwołując się do pogańskich idei, nie powielali ich bezrefleksyjnie. Dokonywali ich twórczego przepracowania i podporządkowywali naczelnej prawdzie o wszechwładzy Boga JHWH, który jest Panem życia i śmierci. Celem Autora prezentowanej pracy nie jest jednak jedynie wskazanie na podobne motywy tanatyczne w literaturze biblijnej i w tekstach z Egiptu, Mezopotamii, Kanaanu i Ugarit. Zakłada on, że jeśli na podstawie ksiąg starotestamentowych chcemy formułować wnioski z zakresu antropologii i eschatologii biblijnej – na przykład w kwestii losu człowieka w tak zwanym stanie pośrednim pomiędzy śmiercią a powszechnym zmartwychwstaniem – wówczas gruntowne zbadanie kulturowego i religijnego tła tekstów starotestamentowych jest koniecznym warunkiem wstępnym.
Być może do zilustrowania podejścia Autora pomocna będzie następująca analogia. Załóżmy, że chcemy poznać zwyczaje lwów. W tym celu możemy udać się do ogrodu zoologicznego i obserwować lwy wydeptujące cementowe wybiegi za metalowymi kratami. Po kilku wizytach moglibyśmy przypuszczalnie odnotować kilka, choć prawdopodobnie nie do końca trafnych, szczegółów na temat ich życia. Byłaby to jednak kropla w morzu w porównaniu z obserwacjami, jakich moglibyśmy dokonać, gdybyśmy udali się na safari i obserwowali przez dłuższy czas lwy w ich naturalnym środowisku. Dostrzeglibyśmy w ten sposób o wiele więcej szczegółów na temat ich funkcjonowania w stadzie, sposobów polowania czy ich szlaków migracyjnych.
Podobnie jest z czytaniem Biblii Hebrajskiej. Jeśli tekst Starego Testamentu umieścimy na podłożu naszych oczekiwań i za kratami założeń charakterystycznych dla współczesnej kultury, możemy dojść do niepełnych lub błędnych konkluzji. Dopiero umieszczenie go w jego naturalnym środowisku koncepcji eschatologicznych funkcjonujących w religiach starożytnego Bliskiego Wschodu, może odsłonić całe bogactwo biblijnych obrazów i metafor. Autor niniejszej pracy wybrał ten mozolny, ale bardziej obiecujący sposób na zrozumienie przesłania Starego Testamentu. Przyjęta przez niego metoda nie gwarantuje być może uzyskania jednoznacznych odpowiedzi na wszystkie nurtujące badacza pytania, ale chroni przed wczytywaniem w księgi starotestamentowe koncepcji, które są im obce. Jest to wystarczający powód, aby polecić Czytelnikowi uważne zapoznanie się z prezentowaną pracą.
dr Tomasz Józefowicz
Wyższa Szkoła Teologiczno-Społeczna
Dane techniczne
Autor Daniel Kalinowski
Ilość stron 283
Okładka miękka
Spis treści
Wykaz skrótów.. vii
Przedmowa. 1
Wstęp. 5
Rozdział I
Wprowadzenie do wyobrażeń o śmierci i zaświatach w religiach starożytnego Bliskiego Wschodu. 19
1.1. Egipt 19
1.2. Mezopotamia. 28
1.3. Kanaan i Ugarit 35
1.4. Podsumowanie. 39
Rozdział 2 – Śmierć
2.1. Wyobrażenia o śmierci w religiach ludów ościennych Izraela. 43
2.1.1. Egipt 44
2.1.2. Mezopotamia. 51
2.1.3. Kanaan i Ugarit 72
2.1.4. Podsumowanie. 60
2.2. Wyobrażenia związane ze śmiercią w Starym Testamencie. 61
2.2.1. Śmierć jako sen. 66
2.2.2. Personifikacje śmierci 67
2.2.3. Pierworodny śmierci 70
2.2.4. Posłańcy śmierci 72
2.2.5. Szatan w Starym Testamencie. 75
2.2.6. Pokonanie śmierci w Starym Testamencie. 76
2.2.7. Motyw zawierania paktu ze śmiercią. 77
2.2.8. Motyw wegetacyjny. 79
2.2.9. Frazy: „został przyłączony do ojców” i „spoczął z ojcami”. 79
2.2.10. Nekromancja. 82
2.2.11. Kult przodków.. 88
2.2.12 Wędrowcy. 91
2.2.13. Podsumowanie. 94
Rozdział 3 – Kraina umarłych
3.1. Koncepcje krainy umarłych w religiach ludów ościennych Izraela. 97
3.1.1. Egipt 98
3.1.1.1. Terminologia i lokalizacja. 98
3.1.1.2. Podział zaświatów.. 100
3.1.1.3. Bramy i kanały w zaświatach. 101
3.1.1.4. Dwie góry. 102
3.1.1.5. Przemiany wizji zaświatów. 103
3.1.2. Mezopotamia. 107
3.1.2.1. Terminologia. 107
3.1.2.2. Lokalizacja. 109
3.1.2.3. Rzeka Ḫuburu. 110
3.1.2.4. Dwa wzgórza. 112
3.1.2.5. Ocean Apsû. 114
3.1.2.6. Mieszkańcy zaświatów.. 115
3.1.2.7. Warunki panujące w krainie umarłych. 116
3.1.2.8. Podziały w krainie umarłych. 118
3.1.3. Kanaan i Ugarit 121
3.1.3.1. Terminologia. 121
3.1.3.2. Lokalizacja i topografia. 122
3.1.3.3. Kraina umarłych jako grób. 123
3.1.3.4. Refaim i rp’m.. 124
3.1.3.5. Umarli a kosmiczne wody. 129
3.1.3.6. Podsumowanie. 131
3.2. Idea szeolu w Starym Testamencie. 133
3.2.1. Pojęcie szeolu. 134
3.2.2. Szeol jako pierwotny chaos. 138
3.2.3. Szeol a kosmiczny ocean. 140
3.2.4. Porównania szeolu. 143
3.2.5. Dwa wzgórza. 144
3.2.6. Rzeka oddzielająca krainę żyjących od krainy zmarłych. 147
3.2.7. Szeol a trzęsienie ziemi i ogień z nieba. 151
3.2.8. Synonimy szeolu. 151
3.2.9. Szeol jako miejsce pobytu niegodziwych. 155
3.2.10. Szeol – motyw ogołacania. 157
3.2.11. Bramy śmierci 159
3.2.12. Panowanie Boga JHWH nad szeolem.. 160
3.2.13. Mieszkańcy szeolu – Refaim.. 162
3.2.14. Refaim i wody potopu. 168
3.2.15. Podsumowanie. 171
Rozdział 4 – Życie po śmierci
4.1 Motywy związane z życiem po śmierci w religiach ościennych.. 177
4.1.1. Sąd. 177
4.1.2. Powrót do życia. 183
4.1.3. Długowieczny ptak. 190
4.1.4. Rajska kraina. 192
4.2. Motywy związane z życiem po śmierci w Starym Testamencie. 197
4.2.1. Sąd. 197
4.2.1. Zmartwychwstanie. 200
4.2.3. Feniks 218
4.2.4. Rajska kraina. 221
4.2.4.1. Motyw porwania do nieba w Starym Testamencie. 224
4.3. Motyw uczty w Starym Testamencie a podobne motywy w religiach ościennych 233
4.4. Koncepcja Księgi Życia w Starym Testamencie a podobne motywy w religiach ościennych 238
4.5. Podsumowanie. 243
Rozdział 5 – Wyobrażenia o śmierci i zaświatach w religiach ludów ościennych Izraela i w Starym Testamencie. 247
Zakończenie. 259
Summary. 261
Bibliografia. 263
Indeks miejsc biblijnych.. 279
Indeks imion, rzeczy i nazw własnych.. 281
